Okres od drugiej połowy XVII do połowy XVIII w. był już okresem coraz większego regresu. Gdy obóz reformy zyskuje wpływ na władzę od lat sześćdziesiątych XVIII w. i zaczyna decydować w krótkim okresie Sejmu Czteroletniego, staje wobec najniższego chyba w naszych dziejach stanu świadomości narodowej. Jego program to: budzenie świadomości narodowej u czynnika decydującego w ówczesnym państwie, to jest średniej posiadającej szlachty, wzmocnienie jej przez sojusz z mieszczaństwem, kształtowanie identycznej treści świadomości narodowej obu tych warstw, powolna likwidacja przedziałów między nimi, jeszcze bardziej powolne otwieranie możliwości wnikania w nie elementów z warstwy chłopskiej. Koncepcja ponadstanowej edukacji „narodowej” i armii „narodowej” — tylko te dwa ogniwa aparatu państwowego są właśnie jako „narodowe” określone — jest wyrazem tego programu.
Znalazłeś się tutaj dzięki poniższej frazie kluczowej: