W sferze finansów publicznych jest inaczej — decyzje w sprawie dochodów (stanowienie podatków i innych dochodów publicznych) jest oderwane od decyzji, których skutkiem jest nałożenie na władze publiczne zadań, a w konsekwencji — powodujących konieczność ponoszenia wydatków. Oczywistym wymogiem racjonalnego działania wydaje się skoordynowanie obu tych sfer decyzyjnych, a więc dostosowanie decyzji dotyczących dochodów z decyzjami wydatkowymi. W praktyce koordynacja taka okazuje się dość trudna — organom przedstawicielskim zazwyczaj łatwiej przychodzi stanowienie nowych zadań państwa („tego oczekują nasi wyborcy”) niż podejmowanie decyzji zwiększających obciążenia obywateli-podatników, którzy jednocześnie są i wyborcami. Umiejętność niepoddawania się tej presji jest jednym z najważniejszych kryteriów oceny dojrzałości i odpowiedzialności polityków.
Archive for the Finanse publiczne w Polsce Category
NAJWAŻNIEJSZY RODZAJ DOCHODÓW PUBLICZNYCH
Podatki są najważniejszym, ale nie jedynym rodzajem dochodów publicznych. Oprócz podatków dochodami publicznymi są: cła,różnego typu przymusowe opłaty i składki, często swym charakterem bardzo zbliżone do podatków lub nawet w pełni odpowiadające przytoczonej powyżej definicji podatku, choć formalnie uznawane za dochody innego rodzaju niż podatki,kary i grzywny,wpływy z odpłatnego świadczenia usług przez instytucje podległe organom władzy publicznej,dochody z majątku publicznego,darowizny na rzecz Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych podmiotów publicznych. Zwrócić warto uwagę na różny charakter wyliczonych powyżej, przykładowych źródeł niepodatkowych dochodów publicznych — są wśród nich zarówno dochody publicznoprawne (np. opłaty, kary i grzywny), jak i dochody cywilnoprawne, czyli dochody uzyskiwane przez organy władzy publicznej i podległe im jednostki z transakcji dokonywanych na podstawie dwustronnych umów.
SZCZEGÓLNY RODZAJ DOCHODÓW PUBLICZNYCH
Takimi dochodami są dochody z majątku publicznego, takie jak wpływy z wynajmu lub dzierżawy nieruchomości (lokali, gruntów) należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, odsetki od pożyczek udzielanych ze środków publicznych. Dochodami cywilnoprawnymi będą też np. dywidendy od kapitału (Skarbu Państwa, jednostek samorządowych) w spółkach prawa handlowego. Szczególnym rodzajem dochodów publicznych są też środki otrzymywane jako bezzwrotna pomoc z zagranicy — w tym, mające dla finansów publicznych największe znaczenie, środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej; szacować można, że w latach 2007-2013 środki te stanowić będą ok. 10% wszystkich dochodów publicznych.
DOPEŁNIAJĄCE ŹRÓDŁO DOCHODÓW PUBLICZNYCH
Dopełniającym dochody publiczne źródłem środków publicznych są wpływy, których pozyskanie zwiększa bieżące możliwości dokonywania wydatków publicznych, lecz nie powoduje wzrostu wartości aktywów podmiotów publicznych. Takimi źródłami środków publicznych są: sprzedaż majątku należącego do Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub do innych osób prawnych podległych władzom publicznym i wykonujących zadania publiczne,zobowiązania zaciągane przez wyliczone powyżej podmioty (dług publiczny). Tylko dochody publiczne mogą być stabilnym źródłem finansowania wydatków publicznych. Możliwości pozyskiwania środków ze sprzedaży majątku są zwykle dość ograniczone (choć w okresach zmian systemowych wpływy z prywatyzacji znacząco wspierały dochody budżetowe).
FINANSOWANIE ZA POMOCĄ ZACIĄGANIA DŁUGU
Natomiast finansowanie wydatków przez zaciąganie zobowiązań zwiększa, co prawda, bieżące możliwości finansowe, lecz jednocześnie powoduje podwójne obciążenie finansów państwa — zaciągnięty dług musi być obsługiwany (część bieżących dochodów trzeba będzie przeznaczyć na odsetki), a później spłacony. Zwiększając przez zaciąganie długu bieżące możliwości wydatkowe, ograniczamy jednocześnie możliwość ponoszenia wydatków w przyszłości. Szczególnie niebezpieczne jest finansowanie za pomocą zaciągania długu wydatków, które w trwały sposób przewyższają dochody publiczne. Niebezpieczeństwo zaistnienia takiej sytuacji sygnalizowaliśmy wcześniej, wskazując na fakt, że decyzje dotyczące wydatków publicznych podejmowane są niezależnie od decyzji kształtujących dochody.
BRAK DYSCYPLINY LEGISLACYJNEJ
Brak „dyscypliny legislacyjnej”, objawiający się w nakładaniu na państwo dodatkowych obciążeń finansowych może więc doprowadzić do powstania trwałej nierównowagi dochodów i wydatków. Wydatki państwa muszą więc być częściowo finansowane przez zaciąganie długu. Co gorsza, dług ten będzie z roku na rok narastał, a dodatkowym obciążeniem staną się koszty jego obsługi. Wychodzenie z takiej sytuacji jest bardzo trudne, gdyż do wyboru mamy dwie niepopularne decyzje — podwyższenie obciążeń podatkowych lub redukcję zakresu zadań publicznych, oznaczającą zawsze pozbawienie mniejszej lub większej grupy obywateli pewnych korzyści. Pamiętać przy tym trzeba, że dylemat: „Więcej zadań państwa i wyższe podatki czy niższe podatki i ograniczenie zadań państwa” rozważać można tylko w sytuacji równowagi dochodów i wydatków publicznych.
PODATKI NIE STYMULUJĄ WZROSTU GOSPODARCZEGO
Gdy wynikających z prawa wydatków jest znacznie więcej niż przysługujących państwu dochodów, musimy się liczyć z ograniczeniem zadań i wydatków państwa bez „rekompensaty” w postaci niższych podatków. Z punktu widzenia potrzeb finansowania wydatków niezbędnych do wykonywania zadań publicznych struktura dochodów nie jest istotna — ważna jest ogólna kwota dochodów. Struktura ta jest jednak ważna dla gospodarki i perspektyw jej rozwoju. Żadne podatki nie stymulują wzrostu gospodarczego, jednak siła negatywnego oddziaływania na gospodarkę poszczególnych rodzajów podatków jest różna. Wiadomo na przykład, że podatki pośrednie, w których przedmiotem opodatkowania jest konsumpcja (taki charakter ma np. VAT i podatek akcyzowy), tworzą słabsze bodźce negatywne niż podatki bezpośrednie, obliczane od dochodu (zysku).
ZASTOSOWANIE MODELU MIESZANEGO
Konieczne jest więc zastosowanie modelu mieszanego — jednostki samorządu terytorialnego otrzymują pewne dochody publiczne jako dochody własne (dla gmin dochodami takimi są np. wpływy z siedmiu podatków), a ponadto zasilane są dodatkowymi subwencjami i dotacjami celowymi ze środków przyznanych władzom centralnym. Przyjmując taki model finansowania zadań samorządowych, należy dążyć do tego, by możliwie duża część środków trafiała do jednostek samorządu terytorialnego w formie ich dochodów własnych. W polskiej praktyce do zrealizowania postulatu maksymalizacji udziału dochodów własnych w finansowaniu zadań samorządowych jest jednak dość daleko, a funkcjonowanie samorządu terytorialnego jest nadal w znacznym stopniu uzależnione od decyzji finansowych podejmowanych na szczeblu centralnym. Kłóci się to zarówno z konstytucyjną zasadą pomocniczości, jak i z zaleceniami zawartymi w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, stanowiącej integralną część polskiego systemu prawnego.